Жаратылыстану 5-сынып. Қалыптастырушы бағалауға арналған тапсырмалар жинағы
Қалыптастырушы бағалауға арналған
тапсырмалар жинағы
Жаратылыстану
5-сынып
2
Құрметті мұғалім!
Аталған тапсырмалар жинағы білім беру мазмұнын жаңарту аясында мұғалімдерге
көмек құралы ретінде құрастырылды. Бұл мұғалімдердің ұжымдық жұмысының нәтижесі.
Бағалау критерийлері мен дескрипторлары бар тапсырмалар қалыптастырушы бағалауды
өткізуге, сабақты жоспарлауға, ұқсас тапсырмаларды құрастыруға және іріктеп алуға, оқу
мақсатына жетуге қатысты сындарлы кері байланыс беруге көмектесетін үлгі болып
табылады.
Жинақтың ұсынылған сипаты сізге білім алушының қажеттілігі мен мүмкіндігін
есепке ала отырып, тапсырмаларға толықтырулар мен өзгерістер енгізуіңізге, бейімдеуіңізге
мүмкіндік береді.
Қосымша материалдарды (нұсқаулықтар, таныстырылымдар, жоспарлар және т.б.),
форумдағы талқылауларды және бейне нұсқауларды сіз «Назарбаев Зияткерлік мектептері»
ДББҰ smk.edu.kz ресми сайтынан таба аласыз.
Жемісті жұмыс пен шығармашылық табыс тілейміз!
Жинақ негізгі мектеп мұғалімдеріне, әдіскерлерге, критериалды бағалау бойынша
өңірлік және мектеп үйлестірушілеріне, басқа да мүдделі тұлғаларға арналған.
Жинақты дайындау барысында ресурстар (суреттер, мәтіндер, бейне және аудио
материалдар, т.б.) қолжетімді ресми интернет-сайттардан алынды. Жинақ коммерциялық
емес мақсатта құрастырылған.
3
Мазмұны
1-тоқсан .......................................................................................................................................... 4
Бөлім: Ғылым әлемі................................................................................................................... 4
Бөлім: Ғалам. Жер. Адам ........................................................................................................ 12
2-тоқсан ........................................................................................................................................ 27
Бөлім: Заттар және материалдар ............................................................................................ 27
3-тоқсан ........................................................................................................................................ 38
Бөлім: Тірі және өлі табиғаттағы үдерістер.......................................................................... 38
4-тоқсан ........................................................................................................................................ 58
Бөлім: Экология және тұрақты даму ..................................................................................... 59
Бөлім: Әлемді өзгертетін жаңалықтар .................................................................................. 69
4
1-тоқсан
Бөлім: Ғылым әлемі
Тақырыбы: Ғылымның рөлі
Оқу мақсаты 5.1.1.1 Ғылымның қызметтерін адам іс-әрекетінің түрі
ретінде анықтау
Бағалау критерийі Білім алушы
Ғылымның атқаратын қызметтерін сипаттайды
Ойлау дағдыларының
деңгейі
Білу және түсіну
Тапсырма
1. Ғылымның қызметін адам іс-әрекетімен байланыстырып, сипаттама беріңіз.
Ғылымның қызметтері Сипаттама
Танымдық
Өндірістік-тәжірибелік
Болжам жасау
Дескриптор Білім алушы
ғылымның танымдық қызметін сипаттайды;
ғылымның өндірістік-тәжірибелік қызметін сипаттайды;
ғылымның болжам жасау қызметін сипаттайды;
ғылым қызметтерін адам іс-әрекетімен байланыстырады.
5
Тақырыбы: Зерттеу сұрағы
Оқу мақсаты 5.1.2.1 Зерттеу сұрағы мен болжамды тұжырымдау
Бағалау критерийі Білім алушы
Зерттеу сұрағын белгілеп, болжам жасайды
Ойлау дағдыларының
деңгейі
Қолдану
Тапсырма
1. Сұрақтарға жауап беріңіз.
a. Берілген сурет бойынша қандай зерттеу жүргізуге болады?
b. Зерттеу сұрағын анықтаңыз.
c. Зерттеу сұрағы бойынша қандай болжам жасар едіңіз?
Дескриптор Білім алушы
суретке қарап, зерттеу саласын анықтайды;
зерттеу сұрағын жазады;
зерттеу сұрағы бойынша пікірін жазады.
6
Тақырыбы: Зерттеуді жоспарлау
Оқу мақсаты 5.1.3.1 Зерттеу жоспарын құрастыру
Бағалау критерийі Білім алушы
Ғылыми зерттеуді жоспарлайды
Ойлау дағдыларының
деңгейі
Қолдану
Тапсырма
1. Суреттерде күнбағыстың өсу кезеңдері бейнеленген.
a b c
a. Суреттерді күнбағыстың өсу кезеңі ретімен орналастырыңыз.
b. «Күнбағысты өсіру» зерттеу жұмысының жоспарын құрастырыңыз.
Дескриптор Білім алушы
- күнбағыстың өсу кезеңінің ретін анықтайды;
- зерттеу сұрағын жазады;
- зерттеу нәтижесін болжап, гипотеза жазады;
- әдебиеттерге шолу жасап, мәліметтерді талдайды;
- қорытынды жазады.
7
Тақырыбы: Зерттеуді жоспарлау
Оқу мақсаты 5.1.3.2 Зерттеу жүргізу кезіндегі қауіпсіздік техникасының
ережелерін тұжырымдау
Бағалау критерийі Білім алушы
Зерттеу жүргізуге қатысты қауіпсіздік ережелерін
атайды
Ойлау дағдыларының
деңгейі
Білу және түсіну
Тапсырма
(a) Сурет бойынша қауіпсіздік техникасының ережелерін тұжырымдаңыз.
(b) Қауіпсіздік техникасының ережелерін сақтамаудың салдарын анықтаңыз.
Ереже Ережені сақтамаудың салдары
Дескриптор Білім алушы
- суреттердегі қауіпсіздік техникасы ережелерін анықтайды;
- қауіпсіздік техникасы ережелерін бұзудың салдарын сипаттайды.
8
Тақырыбы: Деректерді жинау және жазу
Оқу мақсаты 5.1.4.1 Нысандар параметрлерін өлшем бірліктерімен
анықтау
Бағалау критерийі Білім алушы
Нысандардың параметрлерін, өлшем бірліктерін
және өлшеу құралдарын атайды
Ойлау дағдыларының
деңгейі
Білу және түсіну
Тапсырма
1. Құралдардың атауын, қолданылуын және өлшем бірлігін жазыңыз.
Құрал Атауы Қолданылуы Өлшем бірлігі
Дескриптор Білім алушы
жылулық өлшеу құралының атауын, қолданылу аясын және
өлшем бірлігін анықтайды;
көлемді өлшеу құралының атауын, қолданылу аясын және
өлшем бірлігін анықтайды;
уақытты өлшеу құралының атауын, қолданылу аясын және
өлшем бірлігін анықтайды;
салмақты өлшеу құралының атауын, қолданылу аясын және
өлшем бірлігін анықтайды;
ұзындықты өлшеу құралының атауын, қолданылу аясын және
өлшем бірлігін анықтайды.
9
Тақырыбы: Деректерді жинау және жазу
Оқу мақсаты 5.1.4.2 Бақылаулар мен өлшеу деректерін тіркеу
Бағалау критерийі Білім алушы
Бақылау және өлшеу деректерін жазып жинақтайды
Ойлау дағдыларының
деңгейі
Қолдану
Тапсырма
1. Жұптық жұмыс. Қажетті құралдарды пайдаланып өз бақылауларыңызды жүргізіңіз.
a) Екі бірдей ыдыстағы толтырылған және
толтырылмаған судың көлемін өлшеңіз.
Кесте құрастырып, өлшеу нәтижелерін
толтырыңыз.
b) Жылы және салқын судың
температурасын өлшеңіз. Кесте
құрастырып, өлшеу нәтижелерін
толтырыңыз.
Дескриптор Білім алушы
құралдар көмегімен стакандардағы судың көлемін өлшейді;
бірінші стакандағы судың көлемін жазады;
екінші стакандағы судың көлемін жазады;
су көлемінің өлшем бірлігін белгілейді;
құралдар көмегімен стакандардағы судың температурасын өлшейді;
бірінші стакандағы судың температурасын жазады;
екінші стакандағы судың температурасын жазады;
су температурасынының өлшем бірлігін белгілейді.
10
Тақырыбы: Деректерді талдау
Оқу мақсаты 5.1.5.1 Қайталанған өлшеулер кезіндегі арифметикалық
орташа шаманы есептеу және тенденцияларын анықтау
Бағалау критерийі Білім алушы
Арифметикалық орташа шаманы табады
Ойлау дағдыларының
деңгейі
Қолдану
Тапсырма
1. Топтық жұмыс. Кестені толтырыңыз.
Топтық жұмыс. Топтағы әр оқушының бойын өлшеңіздер және арифметикалық орташа
шаманы есептеңіздер.
Оқушының аты Өлшеу нәтижелері Арифметикалық орташа
шаманың мәні
2. Сұрақтарға жауап беріңіз:
a) Бір ағаштың 10-15 жапырағын алып, ұзындығы мен енін өлшеңіз.
b) Неліктен өлшеу нәтижелері әр түрлі болды?
c) Арифметикалық орташа шаманы табыңыз. Қорытынды жасаңыз.
Дескриптор Білім алушы
оқушылардың атын жазады;
әр оқушының бойының ұзындығын жазады;
топтағы оқушы бойларының арифметикалық орташа шамасының
мәнін табады;
жапырақтардың ұзындығын жазады;
жапырақтардың енін жазады;
өлшеу нәтижелерінің әртүрлі болуының себебін түсіндіреді;
арифметикалық орташа шаманы есептейді;
жүйелі қорытынды жасайды.
11
Тақырыбы: Қорытынды және талқылау
Оқу мақсаты 5.1.6.1 Зерттеу сұрағы бойынша қорытынды тұжырымдау
Бағалау критерийі Білім алушы
Зерттеу бойынша алынған ақпараттар негізінде
қорытынды шығарады
Ойлау дағдыларының
деңгейі
Жоғары деңгей дағдылары
Тапсырма
Зертханалық тәжірибе № 1.
Берілген заттар: тас, қарындаш, бор, пластмассадан жасалған ойыншық, шыны, мата, тиын,
темір бұранда (гайка). Тәжірибе арқылы эксперимент жүргізіп, заттардың қайсысы магнитке
тартылатынын анықтаңыз.
Зертханалық тәжірибе № 2.
Екі магниттің бірдей полюстерін бір-біріне жақындатыңыз. Нені байқадыңыз?
Зерттеу нәтижелерін кестеге толтырыңыз.
Тәжірибе
Қолданылған
материалдар
Зерттеу сұрағы Қорытынды
№1
№2
Дескриптор Білім алушы
бірінші тәжірибеде қолданылған материалдарды жазады;
бірінші тәжірибенің зерттеу сұрағын айқындайды;
бірінші тәжірибеге қорытынды жазады;
екінші тәжірибеде қолданылған материалдарды жазады;
екінші тәжірибенің зерттеу сұрағын айқындайды;
екінші тәжірибеге қорытынды жазады.
12
Бөлім: Ғалам. Жер. Адам
Тақырыбы: Макро- және микроәлем
Оқу мақсаты 5.2.1.1 Макро- және микроәлем нысандарын ажырата білу
және мысалдар келтіру
Бағалау критерийі Білім алушы
Макро- және микроәлем нысандарды бір-бірімен
салыстырады
Ойлау дағдыларының
деңгейі
Қолдану
Тапсырма
1. Тұжырымды мұқият оқып «иә», «жоқ» жауаптарын белгілеңіз.
Тұжырым иә / жоқ
Макроәлем адам өлшемдерімен салыстыруға болатын нысандардан тұрады
«Микро» сөзі кішкентай деген мағынаны білдіреді
Атом, молекула, қарапайым бөлшектер макроәлемге жатады
Адам, жануар, өсімдік, ғимарат, көлік, жиһазда микроәлемге жатады
2. Нысандардың қандай әлемге жататынын анықтап сәйкес бағанға « » қойыңыз.
Нысандар Микроәлем Макроәлем
Дескриптор Білім алушы
дұрыс тұжырымдарды анықтайды;
бұрыс тұжырымдарды анықтайды;
микроәлемді анықтайды;
макроәлемді анықтайды.
13
Тақырыбы: Жер туралы жалпы мағлұматтар
Оқу мақсаты 5.2.2.1 Жер ғаламшарының пайда болуын түсіндіру
Бағалау критерийі Білім алушы
Жер ғаламшарының пайда болу болжамдарын
атайды
Ойлау дағдыларының
деңгейі
Қолдану
Тапсырма
1. Жердің пайда болуы туралы болжамдарды берілген ғалымдардың атымен
сәйкестендіріп, жазыңыз:
№ Болжам авторы Жер ғаламшарының пайда болу болжамдары
1 И.Кант А. Бүкіл әлем — өте ұсақ бөлшектерден құралған
ең алғашқы материядан тұрады; жұлдыздардың,
Күннің және т. б. ғарыштық денелердің құралуы
— дүниежүзілік тартылыс заңы бойынша, суық
күйдегі алғашқы ұсақ бөлшектердің ретсіз
(хаостық) қозғалысы жағдайында, жеке
бөлшектердің бір-біріне тартылып, ірі денелер
түрінде бірігуімен байланысты
2 С.Лаплас В. Ыстық күйдегі алғашқы газ-тозаңды
тұмандықтар бүкіл дүниежүзілік тартылыс заңы
бойынша белгілі бір орталық денені айнала
қозғалуларының нәтижесінде біртіндеп тығыздала
келе әр түрлі денелерге жіктеледі. Ондай
тұмандықтың орталық бөлігінде ядролық дене
қалыптасады.
3 О.Ю.Шмитд С. Күн және Күн жүйесіне кіретін басқа
планеталар аспан әлемін құрайтын алғашқы ортақ
материядан, газ-тозаңды заттардың біртіндеп
қоюланып тығыздалуына байланысты пайда
болады.
4 В.Г.Фесенков D. Планеталар жүйесі Күнді қоршаған суық
күйдегі алғашқы газ-тозаңды тұмандықтар мен
метеориттік заттардың Күнге қарай тартылып
Күнмен бірге галактиканы айналу барысында
пайда болады.
Дескриптор Білім алушы
- И.Канттың Жер ғаламшарының пайда болуы туралы болжамын
көрсетеді;
- С. Лапластың Жер ғаламшарының пайда болуы туралы болжамын
көрсетеді;
- О.Ю.Шмитдтің Жер ғаламшарының пайда болуы туралы болжамын
көрсетеді;
- В.Г.Фесенковтың Жер ғаламшарының пайда болуы туралы
болжамын көрсетеді.
14
Тақырыбы: Жер туралы жалпы мағлұматтар
Оқу мақсаты 5.2.2.2 Жердің құрылысы мен құрамын атау
Бағалау критерийлері Білім алушы
Жер шарының ішкі құрылысы мен құрамын
анықтайды
Ойлау дағдыларының
деңгейі
Білу және түсіну
Тапсырма
1. Төмендегі сөздерді қолданып мәтіндегі көп нүктенің орнына жазыңыз.
мантия ішкі ядро Жер қыртысы сыртқы ядро
Дескриптор Білім алушы
- Жер шарының сыртқы қабатын белгілейді;
- Жер шарының тұтқыр қабатын белгілейді;
- Жер шарының өзегін белгілейді.
2. Кестені толтырыңыз.
Мантияның құрамы Ядроның құрамы
Жер қыртысының
құрамы
Дескриптор Білім алушы
- мантияның құрамын жазады;
- ядроның құрамын жазады;
- жер қыртысының құрамын жазады.
15
Тақырыбы: Жер туралы жалпы мағлұматтар
Оқу мақсаты 5.2.3.1 Жер қабықтары және олардың құрамдас бөліктерін
сипаттау
Бағалау критерийлері Білім алушы
Жер қабықтарын атайды
Жер қабықтарының құрамдас бөліктерін
анықтайды және сипаттайды
Ойлау дағдыларының
деңгейі
Қолдану
Тапсырма
1.Көп нүктенің орнына тиісті сөздерді жазыңыз
a. ................- жердің ауа қабығы;
b. ...............- жердің су қабығы;
c. ...............- жердің тіршілік қабаты;
d. ...............- жердің сыртқы қатты қабаты.
2. Жер қабықтарының құрамдас бөліктерін атап жазыңыз және сипаттаңыз.
Биосфераның құрамдас бөліктері: ____________________________________
Атмосфераның құрамдас бөліктері: ___________________________________
Гидросфераның құрамдас бөліктері: __________________________________
Литосфераның құрамдас бөліктері: ___________________________________
Дескриптор Білім алушы
- Жердің ауа қыбығын жазады;
- Жердің су қабығын жазады;
- Жердің тіршілік қабатын жазады;
- Жердің қатты қабатын жазады;
- Биосфераның құрамдас бөліктерін сипаттайды;
- Атмосфераның құрамдас бөліктерін сипаттайды;
- Гидросфераның құрамдас бөліктерін сипаттайды;
- Литосфераның құрамдас бөліктерін сипаттайды.
16
Оқу мақсаты 5.2.4.1 Жерде тіршіліктің пайда болуын сипаттау
Бағалау критерийі Білім алушы
Тіршіліктің пайда болу теорияларын анықтайды
Ойлау дағдыларының
деңгейі
Білу және түсіну
Тапсырма
Сұраққа жауап беріңіз:
a. «Жердегі тіршілік» ұғымы нені білдіреді?
b. Жердегі тіршіліктің пайда болу теорияларын сипаттаңыз.
Теориялар Сипаттамасы Негізін салушылар
Абиогенездік теория
Биогенездік теория
Дескриптор Білім алушы
- «Жердегі тіршілік» ұғымын сипаттайды;
- Абиогенездік теорияны сипаттайды;
- Биогенездік теорияны сипаттайды;
- Абиогенездік теорияның негізін салушыны анықтайды;
- Биогенездік теорияның негізін салушыны анықтайды.
Тақырыбы: Жер туралы жалпы мағлұматтар
17
Оқу мақсаты 5.2.4.2 Тіршілік етуге қажетті жағдайларды анықтау
Бағалау критерийлері Білім алушы
Тіршілік ету үшін қажетті жағдайларды
түсіндіреді
Ойлау дағдыларының
деңгейі
Қолдану
Тапсырма
Суретте өсімдік жылдың әртүрлі мезгілінде көрсетілген. Өсімдіктің өсуі мен дамуын
және тіршілік етуі үшін қажетті жағдайларды сипаттаңыз.
Жаз Күз Қыс
Дескриптор Білім алушы
- әр түрлі мезгілдегі жағдайларды сипаттайды;
- өсімдіктің мезгілдер ауысуына байланысты өзгерістерді
сипаттайды;
- өсімдік тіршілігі үшін қажетті жағдайларға тұжырым
жасайды.
Тақырыбы: Жер туралы жалпы мағлұматтар
18
Тақырыбы Жер бетін бейнелеу тәсілдері
Оқу мақсаты 5.2.5.1 «План» және «шартты белгілер» ұғымдарын
түсіндіру
Бағалау критерийлері Білім алушы
«План» және «шартты белгілер» ұғымдарын атайды
Ойлау дағдыларының
деңгейі
Қолдану
Тапсырма
a) Сұрақтарға жауап беріңіз:
i. План дегеніміз не?
ii. Шартты белгілер нені білдіреді?
b) Берілген мәтіндегі бөлінген сөздердің орнына
шартты белгілерді қойыңыз:
Мектепке ( ) баратын жалғыз аяқ жол
қылқан жапырақты орманның ( )
арасымен өтеді. Қылқан жапырақты орман
жартылай кесілген жалпақ жапырақты
орманмен ( ) жалғасқан. Орманнан шыққан
соң жол жиегінде құдық ( ) орналасқан.
Мектептің жанында бау-бақша ( ) бар.
Шартты белгілер
Дескриптор Білім алушы
- «план» ұғымын түсіндіреді;
- «шартты белгі» ұғымын түсіндіреді;
- мектептің шартты белгісін көрсетеді;
- қылқан жапырақ орманының арасынан өтетін жалғыз аяқ жолының
шартты белгісін көрсетеді;
- жартылай кесілген жалпақ жапырақты орманның шартты белгісін
көрсетеді;
- құдықтың шартты белгісін көрсетеді;
- бау-бақшаның шартты белгісін көрсетеді.
Тақырыбы: Жер бетін бейнелеу тәсілдері
19
Тақырыбы: Жер бетін бейнелеу тәсілдері
Оқу мақсаты 5.2.5.2 Шартты белгілерді қолданып, жергілікті жердің
планын оқу
Бағалау критерийлері Білім алушы
Жергілікті жердің планын оқиды
Ойлау дағдыларының
деңгейі
Қолдану
Тапсырма
Төменде көрсетілген суретте жергілікті жердің планы берілген.
a. Шартты белгілер санын анықтаңыз;
b. Шартты белгілердің атауын жазыңыз.
Дескриптор Білім алушы
- шартты белгілердің санын табады;
- шартты белгілердің атауын көрсетеді.
20
Тақырыбы: Жер бетін бейнелеу тәсілдері
Оқу мақсаты 5.2.5.3 Бір тәсіл бойынша жергілікті жердің түсірілімін жасау
(көз мөлшерімен түсіру, полярлық түсіру, бағдарлық түсіру)
Бағалау критерийлері Білім алушы
Жергілікті жердің түсірілімін жасайды
Ойлау дағдыларының
деңгейі
Қолдану
Тапсырма
a) Суретте бейнеленген жергілікті жердің түсірілім түрін анықтаңыз.
Бұл түсірілімді қашан қолданған жөн?
b) Практикалық жұмыс: «Жергілікті жердің түсірілімін жасау».
1 топ - көз мөлшерімен түсіру
2 топ - полярлық түсіру
3 топ - бағдарлық түсіру
Дескриптор Білім алушы
− жергілікті жердің түсірілім тәсілін атайды;
− түсірілім тәсілінің қолданыс аясын анықтайды;
− жергілікті жердің түсірілім ережелерін сақтайды;
− жергілікті жердің түсірілімін жасайды.
21
Тақырыбы: Жер бетін бейнелеу тәсілдері
Оқу мақсаты 5.2.5.4 Рәсімдеу талаптарына сай жергілікті жердің
қарапайым пландарын сызу
Бағалау критерийлері Білім алушы
Жергілікті жердің планын сызады
Ойлау дағдыларының
деңгейі
Қолдану
Тапсырма
Сынып топқа бөлінеді. Әр топ алдын ала белгіленген орындарына тұрып,
жергілікті жерде төмендегі жұмыстарды жасайды:
1. Планшетті бағдарлайды (көкжиек бағыттарын анықтау).
2. Өзі тұрған жерін белгілейді.
3. Бағытты аныктайды. Тұсбағарды пайдалана отырып, солтүстік бағытты анықтап
планшетке түсіреді, көзге көрінетін нысандарға бағыт сызықтарын жүргізу нәтижесінде
азимутты пайдалануға тура келеді.
Азимут дегеніміз - солтүстік бағыт пен белгілі бір нысанға бағытталған 0° пен
360° аралығындағы бұрыш.
4. Планшетке нысаналау сызғышын койып, сызғыштың жоғары қырын өздерінің
планында бейнелейтін жергілікті заттарға қаратып бағыттайды да, планшеттегі әрбір
нысанға нысаналау сызығын бағдарлайды, белгілі өлшеу әдістерінің бірімен өлшеу
жұмыстарын жүргізеді.
5. Ең алыстағы нысанды (ағаш, үй, көл, т. б.) планшетте көрсетілетіндей етіп масштаб алу
керек. Өлшенген кашықтықты масштабты пайдалана отырып түсіреді.
6. Нысандарды шартты белгімен белгілейді, түрлі -түсті қарындашпен бояйды.
Осы ретпен окушылар өздерінің таңдап алган әдістері бойынша жергілікті жердің
карапайым планын түсіреді.
Дескриптор Білім алушы
- оқушылардың жүріп өткен жолдарын түсіреді;
- азимутты белгілейді;
- жергілікті жердің планындағы объектілерді шартты
белгілермен көрсетеді.
22
Тақырыбы: Материктер мен мұхиттар
Оқу мақсаты 5.2.6.1 Материктер мен дүние бөліктерін игеру және
зерттеу тарихын сипаттау
Бағалау критерийлері Білім алушы
Материктер мен дүние бөліктерін игеру және
зерттеу тарихын жүйелеп баяндайды
Ойлау дағдыларының
деңгейі
Білу және түсіну
Тапсырма
1. Дүние бөліктері әртүрлі сандармен белгіленген. Сандарға сәйкес дүние
бөліктерінің атауларын жазыңыз.
1) _________________________
2) _________________________
3) _________________________
4) _________________________
5) _________________________
6) _________________________
7) _________________________
2. Кестеге материктің атауы, георгафиялық орналасуы, саяхатшылардың ашқан
жаңалықтары мен байырғы халықтары туралы ақпаратты толтырыңыз (Топтық
жұмыс ретінде жүргізіледі. Әр топ бір материкке қатысты ақпараттарды
толтырады).
Материктің
атауы
Географиялық
орны
Материкті ашқан саяхатшылар мен
зерттеушілер
Байырғы
халықтары
Дескриптор Білім алушы
- сурет бойынша дүние бөліктерінің атауын жазады;
- материктің атауын жазады;
- географиялық орнын жазады;
- материкті ашқан саяхатшыны жазады;
- материктің байырғы халықтарын жазады.
23
Тақырыбы: Материктер мен мұхиттар
Оқу мақсаты 5.2.6.2 Мұхиттарды зерттеу тарихын сипаттау
Бағалау критерийлері Білім алушы
Мұхиттарды зерттеу тарихын жүйелеп баяндайды
Ойлау дағдыларының
деңгейі
Білу және түсіну
Тапсырма
1. Сипатына қарай мұхиттардың атауларын жазыңыз.
a) Мұхиттардың ішіндегі ауданы және көлемі жағынан ең үлкені, ең тереңі –
..................;
b) Солтүстіктен оңтүстікке дейін 92 млн. км созылып жатқан ұзын мұхит, батыс
жарты шарда орналасқан - .................;
c) 75 млн. км жерді алып жатыр, көп бөлігі оңтүстік жарты шарда орналасқан -
..................;
d) Ауданы, көлемі жағынан ең кішкентайы, солтүстік жарты шарда орналасқан -
.................. .
2. Топтық жұмыс. Картаны пайдаланып, мұхиттарды сипаттаңыз.
1 топ – Тынық мұхиты
2 топ – Атлант мұхиты
3 топ – Үнді мұхиты
4 топ – Солтүстік Мұзды мұхит
Мұхиттың
атауы
Географиялық
орны
Ауданы
Зерттеушілер
мен
саяхатшылыр
Аралдар мен
архипелагтар
Шекаралас
мұхиттар,
бұғаздар
мен
материктер
Дескриптор Білім алушы
- мұхиттың атауын жазады;
- мұхиттың географиялық орнын жазады;
- мұхиттың ауданын жазады;
- зерттеушілерін жазады;
- мұхиттағы аралдар мен архипелагтарды жазады;
- шекаралас мұхиттар, бұғаздар мен материктерді жазады.
24
Тақырыбы: Халық географиясы
Оқу мақсаты 5.2.7.1 Дүниежүзі халқының нәсілдік құрамын және негізгі
нәсілдер мен нәсіларалық топтардың таралу аймақтарын
анықтау
Бағалау критерийлері Білім алушы
Дүниежүзі халқының нәсілдік құрамын және
нәсіларалық топтардың таралу аймақтарын
анықтайды
Ойлау дағдыларының
деңгейі
Қолдану
Тапсырма
Мәтінді мұқият оқыңыз. Кестені толтырыңыз.
Адам Антарктидадан басқа барлық материктер мен аралдарда қоныстанған.
Еуропоидтық нәсіл өкілдерінің терісінің түсі ақ қыр мұрынды, шашы толқынды не
біркелкі, ерні жұқа болып келеді. Бұл нәсіл өкілдері Еуропа, Солтүстік ,Оңтүстік
Америкада,Аустралияда, Азияның біраз аймақтарында қоныстанған. Монғолоидтық нәсіл
өкілдерінің терісінің түсі сары шашы қайратты, көздері қысыңқы, жақ сүйегі шығыңқы
келеді. Монғолоидтық нәсіл өкілдері Азияның көп бөлігіне, Америкада
таралған. Негроидтық нәсіл өкілдерінің терісі қара , шаштары бұйра ,мұрны жалпақ жақ
сүйегі шығынқы келеді, ерні қалың болып келеді. Олар негізінен Африкада, Аустралияда
қоныстанған.
Сурет пен мәтінді пайдаланып, нәсілдерді анықтаңыз және қоныстанған аймақтарын
кестеге жазыңыз.
Нәсілдер Қоныстаған аймақтары
1
2
3
Дескриптор Білім алушы
- мәтін және сурет бойынша нәсілдер атауын жазады;
- нәсілдердің қоныстаған аймақтарын жазады.
25
Тақырыбы: Халық географиясы
Оқу мақсаты 5.2.7.2 Нәсілдік белгілердің қалыптасу факторларын
анықтау
Бағалау критерийлері Білім алушы
Нәсілдік белгілердің қалыптасу факторларын
атайды
Ойлау дағдыларының
деңгейі
Қолдану
Тапсырма
Кестені толтырыңыз
Сыртқы ерекшеліктері Негроидтық Еуропоидтық Монғолоидтық
Нәсілдік
белгілердің
қалыптасу
факторлары
мен себептері
Терінің түсі
Шаштың түсі мен
формасы
Мұрын пішіні
Көз пішіні
Дескриптор Білім алушы
негроидтық нәсілдердің сыртқы ерекшеліктерін жазады;
еуропоидтық нәсілдердің сыртқы ерекшеліктерін жазады;
монғолоидтық нәсілдердің сыртқы ерекшеліктерін жазады;
нәсілдік белгілердің қалыптасу факторлары мен себептерін
жазады.
26
Тақырыбы: Халық географиясы
Оқу мақсаты 5.2.7.3 Нәсілдер теңдігін дәлелдеу
Бағалау критерийлері Білім алушы
Нәсілдер теңдігіне дәлелдер келтіреді
Ойлау дағдыларының
деңгейі
Жоғары деңгей дағдылары
Тапсырма
Берілген мәтінді мұқият оқыңыз.
Ғалымдардың дәлелдеулерінде, әр адамның қабілеті нәсіліне байланысты емес
делінген. Әр нәсілдің мықты танымал өкілдері жетерлік. Нәсілдер теңдігін дәлелдеуде зор
үлес қосқан Николай Миклухо-Маклай (1846-1888 гг.). Ол орыс саяхатшысы, антрополог,
этнограф және биолог. Ғылымда тұңғыш меланезия антропология типін сипаттап жазады,
адамзат нәсілдерінің түр жағынан біртұтастығын және бір-бірімен туыстас екендігін,
“төменгі” және “жоғарғы” нәсілге бөлудің ғылыми негізсіз екендігін дәлелдеген.
Сұраққа жауап беріңіз:
a) Николай Миклухо-Маклайдың зерттеулері адамзат үшін қаншалықты маңызды?
Дескриптор Білім алушы
- мәтін бойынша ғалымның зерттеулерінің маңызын
тұжырымдайды.
27
2-тоқсан
Бөлім: Заттар және материалдар
Тақырыбы: Заттардың құрылысы мен қасиеттері
Оқу мақсаты 5.3.1.1 Бөлшектердің сұйық және газтектес заттарда
таралуын түсіндіру
Бағалау критерийлері Білім алушы
Сұйықта және газда бөлшектердің таралуын
анықтайды
Ойлау дағдыларының
деңгейі
Қолдану
Тапсырмалар
1.Cурет арқылы сұйықтықта бөлшектердің таралуын түсіндіріңіз.
2.Суреттегі сұйық және газ бөлшектерін анықтаңыз.
Дескриптор Білім алушы
- қант молекулаларының таралуын түсіндіреді;
- сұйық бөлшекті көрсетеді;
- газ бөлшекті көрсетеді.
28
Тақырыбы: Заттардың құрылысы мен қасиеттері.
Оқу мақсаты 5.3.1.2 Заттардың қатты, сұйық және газ күйіндегі
құрылымын бөлшектер теориясына сәйкес түсіндіру
Бағалау критерийлері Білім алушы
Заттардың қатты, сұйық және газ күйіндегі
құрылысын анықтайды
Заттардың қатты, сұйық және газ күйіндегі
құрылысын бөлшектер теориясы бойынша
салыстырады
Ойлау дағдыларының
деңгейі
Қолдану
Тапсырма
1.Суретте су молекуласының әр түрлі агрегаттық күйлері көрсетілген.
a) Сәйкес агрегаттық күйді белгілеңіз.
1_______________ 2_____________ 3______________
2. Заттардың қасиеттерін оның агрегаттық күйлерімен байланыстырыңыз. Сәйкес бағанға
« » қойыңыз.
Молекулалардың орналасуы және өзара байланысы
Қатты
заттар
Сұйық
заттар
Газтәріздес
заттар
Молекулалар арасындағы шағын арақашықтық
Молекулалар арасындағы үлкен арақашықтық
Молекулалардың ретсіз орналасуы
Молекулалар арасында әлсіз әрекеттесу
Молекулалар арасында өте күшті әрекеттесу
Молекулалардың белгілі бір ретпен орналасуы
Дескриптор Білім алушы
- сурет арқылы су молекуласының агрегаттық күйлерін
анықтайды;
- молекулалардың орналасуын ажыратады;
- молекулалардың өзара әрекеттесу күшін ажыратады.
29
Тақырыбы: Заттардың құрылысы мен қасиеттері
Оқу мақсаты 5.3.1.3 Заттардың қасиеттерін: тығыздығын, аққыштығын,
жылу және электрөткізгіштігін, созылмалығын, иілімділігін
сипаттау
Бағалау критерийлері Білім алушы
Заттардың қасиеттерін сипаттайды
Ойлау дағдыларының
деңгейі
Білу және түсіну
Тапсырма
Суреттер бойынша заттардың қасиеттерін сипаттап кестені толтырыңыз.
Суреттер Заттың қасиеті Сипаттамасы
Дескриптор Білім алушы
- заттардың қасиеттерін атайды;
- заттардың қасиеттерін сипаттайды.
30
Тақырыбы: Заттардың құрылысы мен қасиеттері
Оқу мақсаты 5.3.1.4 Физикалық және химиялық құбылыстарды ажырату
Бағалау критерийлері Білім алушы
Физикалық және химиялық құбылыстарды жіктейді
Ойлау дағдыларының
деңгейі
Білу және түсіну
Тапсырма
Физиалық және химиялық құбылыстарды сәйкестендіріп кестені толтырыңыз.
Құбылыстардың мысалдары Құбылыстың аталуы
Физикалық /
химиялық
құбылыс
Дескриптор Білім алушы
- құбылыстардың атауын жазады;
- физикалық құбылысты белгілейді;
- химиялық құбылысты белгілейді.
31
Тақырыбы: Заттардың жіктелуі
Оқу мақсаты 5.3.2.1 Қоспалардан таза заттарды ажырату
Бағалау критерийлері Білім алушы
Қоспалар мен таза заттарды жіктейді
Ойлау дағдыларының
деңгейі
Білу және түсіну
Тапсырма
1. Қоспа мен таза заттарды ажыратып кестені толтырыңыз:
Қалайы Темір Тұз ерітіндісі Оттегі Ауа
Мыс Шай Тұз Қант Минералды су
Таза заттар Қоспалар
Дескриптор Білім алушы
- қоспаларды ажыратады;
- таза заттарды ажыратады.
32
Тақырыбы: Заттардың жіктелуі
Оқу мақсаты 5.3.2.2 Қоспалардың түрлерін сипаттау және бөлу
әдістерін ұсыну
Бағалау критерийлері Білім алушы
Қоспалардың түрлерін анықтайды
Біртекті және әртекті қоспаларды бөлу әдістерін
көрсетеді
Ойлау дағдыларының
деңгейі
Жоғары деңгей дағдылары
Тапсырма
1.Суретте берілген қоспаның түрін жазыңыз және себебін негіздеңіз.
Қоспа Қоспаның түрі Қоспаны бөлу әдісі
Күкірт пен темір
Шай
Су мен құм
2. Төменде қоспаларды бөлу әдістері суреттер арқылы көрсетілген. Бөлу әдістерін атаңыз
және қоспаның қай түріне тән екенін суреттің төменгі бөлігіне жазыңыз.
a) ______________
_________________
____________
b) ______________
_________________
___________
c) ______________
_________________
____________
d) ______________
_________________
____________
Дескриптор Білім алушы
- біртекті қоспа түрлерін көрсетеді;
- әртекті қоспа түрлерін көрсетеді;
- көрсетілген қоспалардың бөлу әдістерін анықтайды.
33
Тақырыбы: Заттардың жіктелуі
Оқу мақсаты 5.3.2.3 Құрамы белгілі ерітінді дайындау
Бағалау критерийлері Білім алушы
Берілген құрамдағы ерітінді дайындайды
Ойлау дағдыларының
деңгейі
Қолдану
Тапсырма
1. Ерітіндідегі тұздың массасы 50 г болатын массасы 200 г ерітінді дайындаңыз.
a) Қажетті құрал-жабдықтар мен реактивтерді таңдаңыз:
1) Ас тұзы
2) Құм
3) Су
4) Желім
5) Химиялық стакан
6) Газөткізгіш
түтікше
7) Сіріңке
8) Шыны таяқша
9) Электрондық таразы
10) Сүзгіш қағазы
11) Өлшеуіш цилиндр
b) Ерітінді дайындау үшін тұз бен судың қажетті массасын есептеңіз.
c) Таңдаған заттар мен құрал-жабдықтарды пайдаланып, жұмыстың барысын
жазыңыз.
Дескриптор Білім алушы
- қажетті реактивтер мен құрал-жабдықтарды анықтайды;
- ерітіндідегі тұз бен судың қажетті массаларын жазады;
- тәжірибені өткізу ретін баяндайды.
34
Тақырыбы: Заттардың жіктелуі
Оқу мақсаты 5.3.2.4 Еріген заттың массалық үлесін есептеу
Бағалау критерийлері Білім алушы
Еріген заттың массалық үлесін анықтайды
Ойлау дағдыларының
деңгейі
Қолдану
Тапсырма
1. Массасы 100 г суда 15 г ас тұзы ерітілген. Осы тұздың массалық үлесін есептеңіз.
Есептің шешу жолдарын көрсетіңіз.
Берілгені :
Шешуі :
Жауабы :
Дескриптор Білім алушы
- еріген заттың массалық үлесін табу үшін формуланы
пайдаланады;
- есептің шешу жолдарын көрсетеді;
- тұздың массалық үлесін есептейді.
35
Тақырыбы: Заттардың жіктелуі.
Оқу мақсаты 5.3.2.5 Заттарды ерігіштігі бойынша металдар және
бейметалдарға жіктеу
Бағалау критерийлері Білім алушы
Заттардың суда ерігіштігін анықтайды
Металдар мен бейметалдарды ажыратады
Ойлау дағдыларының
деңгейі
Қолдану
Тапсырма
1. Тәжірибелерді техника қауіпсіздік ережелерін сақтап мұқият орындаңыз.
Тәжірибе 1. Әр түрлі заттардың суда ерігіштігін зерттеу.
Бес химиялық стакандарға бірдей мөлшерде әр түрлі заттарды салыңыз: ас тұзы, құм,
қант, өсімдік майы, спирт. Бірдей мөлшерде су құйыңыз. Сәлден кейін нені байқадыңыз?
Қорытындыны кестеге түсіріңіз.
№ Заттар Қорытынды
1
2
3
4
5
2. Берілген мәтінді мұқият оқыңыз.
Жай заттар металдар мен бейметалдарға бөлінеді. Металдар – электр тогы мен
жылуды жақсы өткізетін, пластикалық қасиеті жоғары, жылтыр заттар. Мұндай
қасиеттердің болуы металдардың ішкі құрылысымен байланысты. Металдардың
қаттылығы, температураға төзімділігі күнделікті тәжірибеде шешуші рөл атқарады.
Металдар электр сымдарын, тұрмысқа қажет бұйымдар жасауда, т.б. кеңінен
қолданылады. Бейметалдар жылу мен токты өткізбейді, суда нашар ериді. Олар сұйық, газ
күйінде кездеседі.
Мәтіндегі ақпараттар негізінде заттарды металдар мен бейметалдарға жіктеңіз.
Алюминий Мыс Оттегі Көмір Темір Күкірт
Металдар:_______________________________________________________
Бейметалдар: ___________________________________________________
Дескриптор Білім алушы
- зат атауларын жазады;
- металдардың суда еру ерекшеліктерін сипаттайды;
- бейметалдардың суда еру ерекшеліктерін сипаттайды;
- металдарды көрсетеді;
- бейметалдарды көрсетеді.
36
Тақырыбы: Заттардың түзілуі және алынуы
Оқу мақсаты 5.3.3.1 Кейбір табиғатта түзілген және жасанды
жолмен алынған заттарға мысалдар келтіру
Бағалау критерийлері Білім алушы
Табиғи және жасанды жолмен алынған заттарды
атайды
Ойлау дағдыларының
деңгейі
Білу және түсіну
Тапсырма
Табиғи заттарды – солға бағытталған бағдаршамен, жасанды заттарды – оңға
бағытталған бағдаршамен белгілеңіз.
Табиғи жолмен
алынған
Заттар
Жасанды жолмен
алынған
Пластмасса
Шыны
Гранит
Бор
Көмір
Мақта
Резеңке
Жүн
Жібек мата
Дескриптор Білім алушы
- табиғи жолмен алынған заттарды белгілейді;
- жасанды жолмен алынған заттарды белгілейді.
37
Тақырыбы: Заттардың түзілуі және алынуы
Оқу мақсаты 5.3.3.2 Зертханалық жағдайда заттарды бөліп ала алу
Бағалау критерийлері Білім алушы
Зертханалық жағдайда заттарды бөліп ала алуын
зерттейді
Зертханалық жағдайда заттарды бөліп ала алу
үдерісін негіздейді
Ойлау дағдыларының
деңгейі
Қолдану
Тапсырма
1. Тәжірибе жасау. Картоптан крахмалды бөліп алу.
a. Қажетті құрал-жабдықтар мен реактивтерді таңдаңыз:
1. Картоп
2. Құм
3. Дистильденген су
4. Көкөніс үккіш (терка)
5. Химиялық стакан
6. Дәке
7. Сіріңке
8. Шыны таяқша
9. Электрондық таразы
10. Сүзгіш қағазы
11. Өлшеуіш цилиндр
b. Нұсқаулық.
Ұқсақталған таза картопты суға салыңыз. Біршама уақыттан кейін крахмал ыдыстың
түбінде жиналады. Суды төгіңіз. Крахмалды кептіру үшін кәрлен табақшаға салып аздап
қыздырыңыз.
c. Бақылау кестесін толтырыңыз.
Жұмыс барысы Нені бақыладым? Жұмыстың қорытындысы
Дескриптор Білім алушы
- картоптан крахмалды бөліп алу үшін қажетті құрал-
жабдықтарды таңдайды;
- тәжірибе жасау арқылы жұмыстың барысын жазады;
- бақылау нәтижелерін көрсетеді;
- жұмыстың қорытындысың жазады.
38
3-тоқсан
Бөлім: Тірі және өлі табиғаттағы үдерістер
Тақырыбы: Өлі табиғаттағы үдерістер
Оқу мақсаты 5.4.1.1 Өлі табиғатта болатын үдерістерді атау (табиғатта
заттардың айналымы, тау түзілу, үгілу, климаттық үдерістер)
Бағалау критерийлері Білім алушы
Өлі табиғатта болатын үдерістерді сипаттайды
Ойлау дағдыларының
деңгейі
Білу және түсіну
Тапсырма
1. Мәтінді мұқият оқып шығыңыз.
Адам – табиғаттың ажырамас бөлігі. Сондықтан халқымызда «Жер-Ана» деген егіз
үғым қалыптаскан. Жерді өз Анасындай, Анасын Күндей қастерлеу Ата қостаған салтымыз.
«Жер шоқтығы - Көкшетау», «Жер жаннаты - Жетісу» деп, бабаларымыз туған жерге,
табиғатқа деген ыстық махаббатын білдірген. Сондықтан орман-тоғайларды сақтап,
қоршаған ортаның, өзен мен көлдердің ластанбауына ерекше мән берген. «Су ішкен
құдығыңа түкірме», «Бұлақ көрсең, көзін аш» – деп, жас ұрпақтың бойына табиғатты
қорғаудың тәрбиесін сіңірген.
Табиғатта үздіксіз өзгерістер болып жатады. Мысалы, жанартаудың атқылауы,
найзағайдың жарқылы, судың мұзға айналуы сияқты құбылыстар табиғаттағы өзгерістерді
көрсетеді. Аспан денелерінің қозғалысы, гүлдердің шешек атуы, ағаштың жайкалып өсуі,
өзеннің тасуы немесе көлдердің тартылып суалуы – осылардың барлығы да қоршаған
ортадағы өзгерістер.
a) Мәтін ішінен өлі табиғатта болатын үдерістерді анықтаңыз.
_____________________________________________________________________
b) Осы үдерістерді қай аймақта кездестіруге болады?
_____________________________________________________________________
Дескриптор Білім алушы
- мәтінді оқиды;
- өлі және тірі табиғатты ажыратады;
- өлі табиғатта болатын үдерістерді жазады.
39
Тақырыбы: Өлі табиғаттағы үдерістер
Оқу мақсаты 5.4.1.2 Өлі табиғаттағы болып жатқан үдерістердің себеп-
салдарларын түсіндіру
Бағалау критерийлері Білім алушы
Өлі табиғаттағы үдерістердің болу себебі мен
салдарын сипаттайды
Ойлау дағдыларының
деңгейі
Қолдану
Тапсырма
1. Кестеде көрсетілген табиғатта болатын үдерістердің себеп-салдарын анықтап
жазыңыз.
Табиғат үдерісі Себебі Салдары
2. a) Табиғаттағы су айналымын бейнелеңіз.
b) Су айналым үдерісінің әр кезеңін сипаттаңыз.
Дескриптор Б і л і м а лушы
- желдің себебі мен салдарын жазады;
- найзағайдың себебі мен салдарын жазады;
- қардың жауу себебі мен салдарын жазады;
- су айналымы үдерісінің суретін салады;
- су айналым үдерісінің әр кезеңінің маңыздылығын түсіндіреді;
- су айналым үдерісіндегі кезеңдердің себебі мен салдарын
сипаттайды.
40
Тақырыбы: Тірі табиғаттағы үдерістер
Оқу мақсаты 5.4.2.1 Тірі ағзалардың ортақ қасиеттерін сипаттау
Бағалау критерийлері Білім алушы
Тірі ағзаларға тән қасиеттерді атайды және
сипаттайды
Ойлау дағдыларының
деңгейі
Білу және түсіну
Тапсырма
1. а) Суреттерге қарап, тірі ағзаларға тән қасиеттердің атауын және сипатын кестеге
толтырыңыз.
Сурет Қасиеттің атауы Сипаттамасы
b) Кестеде көрсетілмеген тірі ағзаларға ортақ қасиеттерді жазыңыз.
Дескриптор Білім алушы
- суретке қарап, қасиеттердің атауын жазады;
- тірі ағзаларға тән қасиеттерді сипаттайды;
- кестеде көрсетілмеген қасиеттерді анықтайды.
41
Тақырыбы: Тірі табиғаттағы үдерістер
Оқу мақсаты 5.4.2.2 Тірі ағзалардың құрылымдық деңгейлерін сипаттау
Бағалау критерийлері Білім алушы
Тірі ағзалардың құрылымдық деңгейлерін
анықтайды
Ойлау дағдыларының
деңгейі
Білу және түсіну
Тапсырма
1. Тірі ағзалардың құрылымдық деңгейлерін анықтаңыз және сипаттаңыз.
Атауы Сипаттамасы
Дескриптор Білім алушы
- тірі ағзалардың құрылымдық деңгейлерінің атауын
жазады;
- тірі ағзалардың құрылымдық деңгейлерін
сипаттайды.
42
Тақырыбы: Тірі табиғаттағы үдерістер
Оқу мақсаты 5.4.2.3 Микроскоппен жұмыс істеу ережелерін қолданады
Бағалау критерийлері Білім алушы
Микроскоптың бөлімдерін атайды
Микроскоппен жұмыс істеу ережелерін белгілейді
Ойлау дағдыларының
деңгейі
Қолдану
Тапсырма
1. Атқаратын қызметіне қарай микроскоп бөлімдерін кестеге толтырыңыз.
Айна Бұранда Заттық үстелше Көру түтігі
Объектив Окуляр Табан Тұтқа
№ Микроскоптың бөлімдері Атқаратын қызметі
1 Жарық түсіру
4 Затты қарау
2 Көзбен көру
3 Көру түтігін қозғау
5 Көру түтігінің бекітілген жері
6 Қарайтын затты орналастыру
7 Микроскоптың барлық бөлімдері бекітілген тірегі
8 Үлкейтіп көрсететін айнектер орналасқан бөлімі
2.Төмендегі сөйлемдерді оқып, тұсындағы торкөздің ішіне сандарды микроскоппен
жұмыс жасау ережелерінің ретімен орналастырыңыз.
Жұмыс аяқталғаннан кейін микроскопты құндағына салып қояды.
Жұмысқа кірісер алдында оны шүберекпен сүртіп алу қажет.
Жұмыстың соңына дейін микроскопты орнынан қозғамайды.
Микроскоппен орындықта отырып жұмыс істеу шарт.
Микроскопты химиялық реактивтермен қатар қоюға болмайды, ол таза шкафта
бөлек сақталуы тиіс.
Препаратқа айнамен жарық түсіреді.
Препаратты дайындап болған соң оны заттық үстелшеге қояды.
Реттегіш тетіктің көмегімен микроскоптың мойыны - тубусты заттың бейнесі
анық көрінгенге дейін қозғайды.
Дескриптор Білім алушы
- микроскоп бөлімдерінің атауын қызметімен сәйкестендіреді;
- микроскоппен жұмыс істеу ережелерінің ретін анықтайды.
43
Тақырыбы : Тірі табиғаттағы үдерістер
Оқу мақсаты 5.4.2.4 Уақытша микропрепарат дайындау
Бағалау критерийлері Білім алушы
Уақытша микропрепарат дайындайды
Ойлау дағдыларының
деңгейі
Қолдану
Тапсырма
1. Жұппен жұмыс. Тәжірибе жасау. Пияз қабықшасының өңі және бөлме өсімдігінің
жапырақ эпидермисінің микропрепараттарын дайындаңыз.
a. Қажетті-құрал жабдықтарды таңдаңыз:
1) Картоп
2) Өсімдік жапырағы
3) Су
4) Пияз
5) Қысқыш (пинцет)
6) Дәке
7) Жабын шыны
8) Шыны таяқша
9) Ине
10) Сапты ине
11) Өлшеуіш цилиндр
12) Тамызғы
13) Микроскоп
14) Йод
b. Төмендегі сөйлемдерді оқып, тұсындағы торкөздің ішіне сандарды препарат
дайындау ретіне қарай орналастырыңыз.
Зат шынысына йод ерітіндісін тамызу
Зат шынысына су тамызу
Пияз қабығын тазарту
Пияз өңінің бүктелген жерін сапты инемен түзеу
Пияздың шырынды қабатының дөңес жағынан жұқа өңін сылып алу
Препаратты жабын шынымен жабу
Препаратты зат үстелшесіне орналастыру
с. Микропрепаратты микроскоппен қарап, суретін салыңыз.
Дескриптор Білім алушы
- микропрепарат дайындау үшін қажетті құрал-жабдықтарды
таңдайды;
- микропрепарат дайындаудың ретін белгілейді;
- жасушаның суретін салады.
44
Тақырыбы: Тірі табиғаттағы үдерістер
Оқу мақсаты 5.4.2.5 Фотосинтез үдерісін түсіндіру
Бағалау критерийлері Білім алушы
Фотосинтез үдерісін сипаттайды
Ойлау дағдыларының
деңгейі
Қолдану
Тапсырма
1. а) Суреттегі үдерісті сипаттаңыз.
Үдерістің атауы
Сіңірілетін газ
Түзілетін газ
Үдерістің жүретін орны (өсімдіктің
бөлігі, органоидтың атауы)
Түзілетін органикалық зат
b) Үдерістің өту барысын сипаттаңыз.
Дескриптор Білім алушы
- үдерістің атауын жазады;
- сіңірілетін газды анықтайды;
- түзілетін газды анықтайды;
- үдерістің жүретін орнын жазады;
- түзілетін органикалық затты анықтайды;
- жарық фазасын сипаттайды;
- қараңғы фазасын сипаттайды.
45
Тақырыбы: Тірі табиғаттағы үдерістер
Оқу мақсаты 5.4.2.6 Өсімдіктерде пигменттердің болуын зерттеу
Бағалау критерийлері Білім алушы
Өсімдікте пигменттердің болуын анықтайды
Ойлау дағдыларының
деңгейі
Жоғары деңгей дағдылары
Тапсырма
1. Тәжірибе арқылы бөлме өсімдіктерінде пигменттердің болуын анықтаңыз.
Қажетті құрал жабдықтар:
1) Бөлме өсімдігінің жасыл жапырақтары;
2) Спирт;
3) Сынауық;
4) Сүзгіш;
5) Фильтр қағазы;
6) Фарфор тостағанша.
a. Суреттер бойынша тәжірибе жоспарын құрастырыңыз.
а b c d
b. Тәжірибе уақытында қандай қауіпсіздік ережелерін сақтау керек екенін атаңыз.
c. Құрастырылған жоспар бойынша тәжірибе жасаңыз.
d. Бақылауды кестеге толтырыңыз.
№ Тәжірибенің аты Не істедім? Нені байқадым? Қорытынды
1
Дескриптор Білім алушы
- суреттер бойынша жұмыс жоспарын құрастырады;
- жоспар бойынша тәжірибе жасайды;
- тәжірибе уақытында қандай қауіпсіздік ережелерін сақтау
керек екенін атайды;
- тәжірибе арқылы бөлме өсімдігінде пигменттің болуын
анықтап кестені толтырады.
46
Тақырыбы: Тірі табиғаттағы үдерістер
Оқу мақсаты 5.4.2.7 Фотосинтездің жүруі үшін қажетті жағдайларын
зерттеу
Бағалау критерийлері Білім алушы
Фотосинтез үдерісіне қажетті жағдайларды
анықтайды
Ойлау дағдыларының
деңгейі
Жоғары деңгей дағдылары
Тапсырма
1. Суретке қарап фотосинтездің жүруіне қажетті
жағдайларды атаңыз және негіздеңіз. Жауапты кестеге
толтырыңыз.
№ Қажетті жағдайлар Қажеттілік сипаты
1
2
3
4
2. Суреттегі Джозеф Пристлидің жасаған зерттеуін қайталап жасаңыз. Нәтижесін сыныпта
талқылаңыз. Қандай үдерістердің жүргенін және оларға қандай жағдайлардың қажет
болғанын анықтап, қорытынды жасаңыз.
Дескриптор Білім алушы
- фотосинтезге қажетті ішкі жағдайларды жазады;
- фотосинтезге қажетті сыртқы жағдайларды жазады;
- қажетті жағдайларды сипаттайды;
- зерттеу жұмысын жасайды;
- жұмыс барысында қандай үдерістердің жүргенін анықтайды;
- үдерістерге қандай жағдайлардың қажет екенін анықтайды;
- қорытынды жасайды.
47
Тақырыбы : Энергия түрлері мен көздері
Оқу мақсаты 5.5.1.1 Энергия түрлерін ажырату
Бағалау критерийлері Білім алушы
Энергия түрлерін салыстырады
Ойлау дағдыларының
деңгейі
Қолдану
Тапсырма
a) Суреттерге қарап энергия түрлерін атаңыз.
А В С
D Е
A______________________________________________
B______________________________________________
C______________________________________________
D______________________________________________
Е______________________________________________
b) A және С сүреттерінде көрсетілген энергия түрлерін сипаттаңыз.
Дескриптор Білім алушы
- суреттер бойынша энергия түрлерін атайды;
- қозғалыстағы дене энергия түрін сипаттайды;
- майшам жанып тұрған кездегі энергия түрін сипаттайды.
48
Тақырыбы: Энергия түрлері мен көздері
Оқу мақсаты 5.5.1.2 Температура мен жылу энергиясын ажырату
Бағалау критерийлері Білім алушы
Температура мен жылу энергиясын салыстырады
Ойлау дағдыларының
деңгейі
Қолдану
Тапсырма
1. Ұғымдар мен анықтамаларды сәйкестендіріңіз.
Градус
Дененің жылулық күйін сипаттайтын
физикалық шама
Жылу Жылудың өлшем бірлігі
Калория
Температуралары әр түрлі өзара
әсерлескен екі дененің хаосты
қозғалыстағы бөлшектері бір-бірімен
энергия алмасуы
Температура Температураны өлшейтін құрал
Термометр Температураның өлшем бірлігі
2. Төмендегі суретке қарап сұрақтарға жауап беріңіз.
a. Жылу энергиясы мен температураны өз
сөздеріңізбен сипаттаңыз.
b. Жылу энергиясының адам ағзасына әсерін
түсіндіріңіз.
c. Ағзаның температурасының өзгеруін сипаттаңыз.
Дескриптор Білім алушы
- жылуға байланысты ұғымдар мен анықтамаларды сәйкестендіреді;
- температураға байланысты ұғымдар мен анықтамаларды
сәйкестендіреді;
- жылу энергиясын сипаттайды;
- температураны сипаттайды;
- жылу энергиясының адам ағзасына әсерін түсіндіріп жазады;
- ағзаның температурасының өзгеруін сипаттайды.
49
Тақырыбы: Энергия түрлері мен көздері
Оқу мақсаты 5.5.1.3 Термометрді пайдалана отырып температураны өлшеу
Бағалау критерийлері Білім алушы
Термометрмен температураны анықтайды
Ойлау дағдыларының
деңгейі
Қолдану
Тапсырма
1. Сынып бөлмесінің темепературасы мен өз дене температураларыңызды өлшеңіздер.
2. Суретте әртүрлі термометр түрлері көрсетілген. Әрбір сүреттің төменгі бөлігіне
термометрдің қай кезде қолданылатынын жазыңыз.
_____________________
_____________________
_____________________
_____________________
_____________________
_____________________
_____________________
_____________________
_____________________
_____________________
_____________________
_____________________
Дескриптор Б і л і м а лушы
сынып бөлмесінің темепературасын өлшейді;
өз дене температураларын өлшейді;
Термометрлердің қолданылуын сипаттайды.
50
Тақырыбы: Энергия түрлері мен көздері
Оқу мақсаты 5.5.1.4 Ғимараттарда жылу оқшаулағыштарын
пайдаланудың практикалық әдістерін түсіндіру
Бағалау критерийлері Білім алушы
Ғимараттарда жылу оқшаулағыштарын
пайдаланудың практикалық әдістерін ұсынады
Ойлау дағдыларының
деңгейі
Қолдану
Тапсырма
1. Суретте көрсетілген жылу берілудің түрлерін жазыңыз және анықтамаларын
сәйкестендіріңіз.
________________________
________________________
a) Температуралары әр түрлі өзара
әсерлескен екі дененің хаосты
қозғалыстағы бөлшектері бір-бірімен
энергия алмасады. Нәтижесінде
температурасы жоғары дененің ішкі
энергиясы төмендейді, ал температурасы
төмен дененікі артады.
________________________
________________________
b) Энергияның электромагниттік
толқындар арқылы берілуі.
________________________
________________________
c) Сұйықтар мен газдардың ағыны
арқылы энергияның берілуі.
(жылы ағын жоғары, суық-төмен).
51
2. Суретте үйден жылуды жоғалтудың пайыздық көрсеткіштері мен тұстары көрсетілген.
Берілген мәліметтерді қолдана отырып, төмендегі сұрақтарға жауап беріңіз.
A. Жылуды жоғалтпас үшін не
істеу қажет?
B. Жылу берілу түрлерінің
қасиеттерін үйді жылытуда
(құрылысында) қалай
қолданар едіңіз?
C. Қандай жылу
оқшаулағыштарды және оны
пайдалану әдістерін
ұсынасыз?
Дескриптор Білім алушы
жылу берілудің түрлерін атайды;
жылу берілудің түрлерін анықтамаларымен
сәйкестендіреді.
жылуды жоғалтпау әдістерін атайды;
жылу берілу түрлерінің қасиеттерін үйді жылытуда
қолдануды көрсетеді;
жылу оқшаулағыштарды пайдалану әдістерін ұсынады.
52
Тақырыбы: Энергия түрлері мен көздері
Оқу мақсаты 5.5.1.5 Жылулық ұлғаюды сипаттау
Бағалау критерийлері Білім алушы
Жылулық ұлғаю белгілерін анықтайды
Ойлау дағдыларының
деңгейі
Қолдану
Тапсырма
1. Мына суретте жаз және қыс мезгіліндегі электр сымдары көрсетілген. Қыстағыға
қарағанда жазда олар салбырап тұрғандығы байқалады. Қалай ойлайсыз, неліктен?
2. Екі бірдей ыдысқа көлемдері бірдей сұйықтық құйылды. Біршама уақыттан кейін
екінші ыдыстағы сұйықтықтың көлемі ұлғайды. Суретті пайдаланып, осы құбылысты
түсіндіріңіз.
Дескриптор Білім алушы
- температураның электр сымдарына әсерін түсіндіреді;
- температураның ыдыс көлеміне әсерін түсіндіреді.
53
Тақырыбы:Энергия түрлері мен көздері
Оқу мақсаты 5.5.1.6 Энергияның өзара айналымына мысалдар келтіру
Бағалау критерийлері Білім алушы
Энергия түрлері мен олардың өзара айналымын
сипаттайды
Ойлау дағдыларының
деңгейі
Білу және түсіну
Тапсырма
1. Суретте табиғаттағы энергиялардың өзара айналымы берілген. Мәтіндегі көп нүктенің
орнына берілген тірек сөздердің ішінен қажеттісін қойыңыз.
Тірек сөздер: ішкі энергиясына, химиялық энергияға, энергиясы, механикалық, химиялық,
жел , органикалық заттар.
Дененің бір күйден басқа бір күйге ауысуы кезіндегі белгілі бір жұмыс істеу қабілеті
оның ................ деп аталды. Қозғалыстың әр түрлі формасына сәйкес энергияның да
бірнеше түрі бар.
Күн сәулесінің энергиясы өсімдіктердің жапырақтарымен сіңіріледі. Осы орайда
өсімдіктерде күрделі .................... реакциялар жүреді. Оның нәтижесінде .................... ..........
түзіледі. Яғни күн сәулесінің энергиясы ................ .............. айналады.
Күн сәулелерінде белгілі бір энергия қоры бар. Күн сәулесі жерге түсіп оны
қыздырады. Сол кезде күн сәулесінің энергиясы жер бетіндегі топырақ пен денелердің
........ ............... айналады. Жер бетінен қызған ауа массалары қозғалысқа келіп ....... пайда
болады. Осы орайда ішкі энергия .................. энергияға айналады.
Табиғаттағы энергия жоғалып кетпейді және жоқтан пайда болмайды, ол тек бір түрден
екінші түрге айналады.
2. Төмендегі берілген суреттер бойынша энергияның өзара айналымына мысалдар
келтіріңіз.
Дескриптор Білім алушы
- мәтіндегі табиғаттағы энергиялардың өзара айналуын
білдіретін қажетті сөздерді табады.
- сурет бойынша табиғаттағы энергиялардың өзара айналымын
мысалдармен көрсетеді;
- энергияның өзара айналымдарын сипаттайды.
54
Тақырыбы: Қозғалыс
Оқу мақсаты 5.5.2.1 Тірі және өлі табиғатта қозғалыстың
маңыздылығына мысалдар келтіру және түсіндіру
Бағалау критерийлері Білім алушы
Тірі және өлі табиғаттағы қозғалыстардың
маңыздылығын сипаттайды
Ойлау дағдыларының
деңгейі
Қолдану
Тапсырма
а) Суреттердегі тірі және өлі табиғаттағы қозғалыстарды екі топқа жіктеңіз. (әр суреттің
нөмірін жазыңыз).
Тірі табиғаттағы қозғалыс___________________________________
Өлі табиғаттағы қозғалыс___________________________________
b) №6, №12 суреттердегі қозғалыстың маңыздылығын сипаттаңыз.
______________________________________________________________________
Дескриптор Білім алушы
- сурет бойынша тірі табиғаттағы қозғалысты анықтайды;
- сурет бойынша өлі табиғаттағы қозғалысты анықтайды;
- №6 суреттегі қозғалыстың маңыздылығын сипаттайды;
- №12 суреттегі қозғалыстың маңыздылығын сипаттайды.
55
Тақырыбы: Қозғалыс
Оқу мақсаты 5.5.2.2 Әртүрлі жануарлардың қаңқа түрлерінің
ерекшеліктерін зерттеу
Бағалау критерийлері Білім алушы
Әртүрлі жануарларды қаңқа түрлеріне қарай
жіктейді
Қаңқа түрлерінің ерекшеліктерін салыстырады
және сипаттайды
Ойлау дағдыларының
деңгейі
Жоғары денгей дағдылары
Тапсырма
1. Суреттерде ұсынылған жануарларды қаңқа түрлеріне қарай жіктеңіз.
A B C
D E F
G H I
J K
Ішкі:___________________________________________________________
Cыртқы:________________________________________________________
Гидростатикалық:________________________________________________
56
2. Кестені толтырыңыз.
№ Қаңқа түрлері
Қаңқа құрылысы мен
құрамының
ерекшеліктері
Атқаратын
қызметі
1
Ішкі қаңқа
2
Сыртқы қаңқа
Дескриптор Білім алушы
- ішкі қаңқа түріне ие жануарларды көрсетеді;
- сыртқы қаңқа түріне ие жануарларды көрсетеді;
- гидростатикалық қаңқа түріне ие жануарларды көрсетеді;
- балықтың қаңқа құрылысындағы ерекшеліктерді сипаттайды;
- көбелектің қаңқа құрылысындағы ерекшеліктерді сипаттайды;
- ішкі қаңқа түрінің атқаратын қызметін сипаттайды;
- сыртқы қаңқа түрінің атқаратын қызметін сипаттайды.
57
Тақырыбы: Қозғалыс
Оқу мақсаты 5.5.2.3 Денелер қозғалысының себебін анықтау
Бағалау критерийлері Білім алушы
Денелер қозғалысының себебін саралайды
Ойлау дағдыларының
деңгейі
Білу және түсіну
Тапсырма
1.Мәтінді мұқият оқыңыз. Көп нүктенің орнына тиісті сөздерді қойыңыз.
a. Табиғатта әр түрлі күштер кездеседі. Күш денелердің қозғалуына әсер етеді. Егер
партаның үстіндегі кітапты жай қозғасаңыз ол бірден қозғала қоймайды. Оған
себеп болған .............. күшінің әсері. Кітапты қатты қозғасаңыз ол бір бағытта
сырғанай бастайды. ............... күшінің әсерінен кітап біраз жерге барып тоқтауы
мүмкін. Кез келген дененің үстіңгі беті біз ойлағандай теп-тегіс емес. Дененің беті
бұдыр болып келсе ............ күші жоғарылайды. Сондықтан қағаз бетіне
қаламсаппен жазған кезде оның ізі қалады. Егер біз бір нәрсені қолымыздан түсіріп
алсақ, ол әрдайым жерге құлап түседі. Бұндай күшті ........................ ........... деп
атайды. Осы аталмыш күш болмаса жер бетіндегі денелер ғарыштық кеңістікке
ұшып кеткен болар еді.
b. Мәтіндегі ақпаратты қолданып тұжырымдамалық кестені толтырыңыз.
Тұжырымдама «Иә» немесе «Жоқ»
Әйнектің бетіне жазсақ, оған жазу түседі.
Мұз айдынындағы сырғанақ тебушілердің
конькиінің табаны өте тегіс болады.
Тебілген доп та, бұтағынан үзілген алма да
жерге түседі.
c. Кестедегі тұжырымдамаларға неліктен «иә» немесе неліктен «жоқ» деп белгілеу
себебін жазыңыз.
Дескриптор Б і л і м алушы
мәтіндегі денелер қозғалысына әсер ететін күштің түрлерін
анықтайды;
мәтінге байланысты дұрыс тұжырымдамаларды белгілейді;
мәтінге байланысты бұрыс тұжырымдамаларды белгілейді;
кестедегі денелер қозғалысының себебін түсіндіреді.
58
4-тоқсан
Бөлім: Экология және тұрақты даму
Тақырыбы:Экожүйелер
Оқу мақсаты 5.6.1.1 Экожүйенің құрамдас бөліктерін анықтау
Бағалау критерийлері Білім алушы
Экожүйенің құрамдас бөліктерін атайды
Ойлау дағдыларының
деңгейі
Білу және түсіну
Тапсырма
1. Ұғымдар мен анықтамаларды сәйкестендіріңіз.
1. Түзушілер А) бұлар бейағзалы қосылыстарға ауыстырып, өлі ағзалы
заттарды тұтынады. Оған ұқсас ағзалар, саңырауқұлақтар және
кейбір жануарлар жатады.
2. Тұтынушылар В) фотосинтезді жүзеге асыратын өсімдіктер (негізінен алғанда
жоғары сатыдағы өсімдіктер).
3. Ыдыратушылар С) негізінен дайын органикалық заттармен қоректенетін
ағзалар. Бірінші және екінші қатар болады. Бірінші қатар
өсімдіктермен қоректенеді. Екінші қатар өсімдіктерді жемейді,
жануарлармен қоректенеді. Әдетте бұлар қасқыр, жолбарыс,
шиебөрі тәрізді жыртқыштар болып келеді.
2. Сурет бойынша экожүйенің құрамдас бөліктерін анықтаңыз.
Мысалдар Мекен ету ортасы
Түзушілер
Тұтынушылар
Ыдыратушылар
Дескриптор Білім алушы
- ұғымдар мен анықтамаларды сәйкестендіреді;
- сурет бойынша түзушілерге мысал келтіреді және мекен ету
ортасын көрсетеді;
- сурет бойынша тұтынушыларға мысал келтіреді және мекен ету
ортасын көрсетеді;
- сурет бойынша ыдыратушыларға мысал келтіреді және мекен
ету ортасын көрсетеді.
59
Тақырыбы: Экожүйелер
Оқу мақсаты 5.6.1.2 Экожүйе түрлерін жіктеу
Бағалау критерийлері Білім алушы
Экожүйе түрлерін анықтайды
Ойлау дағдыларының
деңгейі
Қолдану
Тапсырма
Берілген ұғымдарды экожүйе түрлеріне қарай жіктеңіз және себебін түсіндіріңіз:
Теңіз, орман, көл, тау, арал, шөл дала, сазан, түйе, батпақ, балдыр.
Су экожүйесі Жер беті экожүйесі
Таңдалған ұғымдар Себебі Таңдалған ұғымдар Себебі
Дескриптор Б і л ім алушы
- су экожүйесінің бөлімдерін таңдайды;
- жер беті экожүйесінің бөлімдерін таңдайды;
- таңдалған ұғымдардың қасиеттерін жазады.
60
Тақырыбы: Экожүйелер
Оқу мақсаты 5.6.1.3 Экожүйеге экологиялық факторлардың ықпал
етуін түсіндіру
Бағалау критерийлері Білім алушы
Экожүйеге ықпал ететін экологиялық
факторларды атайды
Экожүйеге экологиялық факторлардың ықпал ету
себебін анықтайды
Ойлау дағдыларының
деңгейі
Қолдану
Тапсырма
Мәтінді мұқият оқыңыз. Мәтіннен экологиялық факторларды теріп жазыңыз және ықпал
ету себептерін сипаттаңыз.
Адам табиғатсыз өмір сүре алмайды. Адамдар табиғат байлықтарын есепсіз
пайдаланып, экологиялық ойсырауға ұшырады. Елді мекен маңындағы ағаштардың
кесілуі, бұлақ көздері мен өзендерінің ластануы, қоқыстардың көбеюі, кейбір аңдар мен
құстардың жойылуы – бұл үлкен мәселе. Әсіресе автокөліктер мен өнеркәсіптердің көбеюі
ауаны және топырақты ластауда. Адамдардың электр қуатына сұранысының артуы жер
қойнауындағы минералды ресурстардың игерілуін тездетіп, пайдалы қазбалардың
сарқылуына және жер бедерінің өзгеруіне әсерін тигізуде.
Экологиялық факторлар Ықпал ету себебі
Дескриптор Білім алушы
- экожүйеге ықпал ететін экологиялық факторларды атайды;
- экожүйеге экологиялық факторлардың ықпал ету себептерін
сипаттайды.
61
Тақырыбы: Экожүйелер
Оқу мақсаты 5.6.1.4 Табиғи және жасанды экожүйелерді салыстыру
Бағалау критерийлері Білім алушы
Табиғи және жасанды экожүйелерді ажыратады
Ойлау дағдыларының
деңгейі
Қолдану
Тапсырма
1. Берілген сөздерді табиғи және жасанды экожүйелерге ажыратып жазыңыз: Бақша,
орман, қала, теңіз, мұхит, шабындық, парк, аквариум, канал, өзен, тоғай.
Табиғи экожүйе:
______________________________________________________________________
Жасанды экожүйе:
______________________________________________________________________
2. Табиғи және жасанды жүйелердің ұқсастықтары мен айырмашылықтарын
салыстырыңыз.
Дескриптор Б і л ім алушы
- табиғи экожүйелерді анықтайды;
- жасанды экожүйелерді анықтайды;
- табиғи және жасанды экожүйелердің ұқсастықтарын жазады;
- табиғи және жасанды экожүйелердің айырмашылықтарын
жазады;
- табиғи және жасанды экожүйелердің ортақ ерекшеліктерін
жазады.
62
Тақырыбы : Тірі ағзалардың саналуандығы
Оқу мақсаты 5.6.2.1 Ағзаларды тірі табиғат дүниесіне жіктеу
Бағалау критерийлері Білім алушы
Ағзаларды патшалықтарға жіктейді
Ойлау дағдыларының
деңгейі
Қолдану
Тапсырма
1. Тірі табиғат дүниелерін сипаттамаларымен сәйкестендіріңіз.
Тірі табиғат дүниелері Сипаттамалары
Вирустар (1)
А) төменгі сатыдағы өсімдіктердің ішіндегі ең көп тарағаны,
олардың 100000-дай түрі кездеседі. Басқа өсімдіктер
типтерінен басты
айырмашылықтары пластидтері, хлорофилі болмайды.
Бактериялар (2)
В) тірі организмдердің ішіндегі жасушасыз тіршілік иесі
Саңырауқұлақтар (3)
С) тірі организмдер дүниесіндегі негізгі екі топтың бірі.
Жүруге және сезінуге бейім тіршілік иесі; негізінен, дайын
органикалық қосылыстармен қоректенеді.
Өсімдіктер (4)
D) тек микроскопта ғана көрінетін аса ұсақ микробтар және
олар көптеген әр алуан аурулар туғызады
Жануарлар (5)
E) тірі организмдер дүниесіндегі негізгі екі топтың
бірі. Құрлықтың барлық жерінде өседі, суда кездесетін
түрлері де бар. 375 000-ға жуық түрі бар.
Жауабы:
1_____ 2_____ 3_____ 4_____ 5_____
63
2. Берілген түйінді сөздерді пайдаланып, өсімдіктер дүниесі мен жануарлар дүниесінің
айырмашылықтарын көрсетіңіз:
Хлорофилл, дайын органикалық заттармен қоректенеді, белсенді қозғалыста болады,
органикалық заттар түзеді, фотосинтез, тұтынушылар, түзушілер, оттегін бөледі.
Өсімдіктер Жануарлар
Дескриптор Б і л і м алушы
- тірі табиғат дүниелерін сипаттамаларымен сәйкестендіреді;
- өсімдікке тән қасиеттерді жазады;
- жанауарларға тән қасиеттерді жазады.
64
Тақырыбы: Тірі ағзалардың саналуандығы
Оқу мақсаты 5.6.2.2 Біржасушалы және көпжасушалы ағзаларды
сипаттау
Бағалау критерийлері Білім алушы
Біржасушалы және көпжасушалы ағзалардың
ерекшеліктерін анықтайды
Ойлау дағдыларының
деңгейі
Білу және түсіну
Тапсырма
1. Біржасушалы және көпжасушалы ағзаларды кестеде берілген белгілер бойынша
сипаттаңыз.
Біржасушалы
және
көпжасушалы
ағзалар
Мекен
ортасы
Қоректенуі Құрылысы
Пайдасы
немесе зияны
Бактерия
Амеба
Гидра
Қасқыр
Алма
Дескриптор Білім алушы
- біржасушалы ағзаларды сипаттайды;
- көпжасушалы ағзаларды сипаттайды.
65
Тақырыбы: Табиғатты қорғау
Оқу мақсаты 5.6.3.1 ҚР экологиялық мәселелерін атау
Бағалау критерийлері Білім алушы
ҚР экологиялық мәселелерін анықтайды
Ойлау дағдыларының
деңгейі
Білу және түсіну
Тапсырма
Экологиялық мәселелерді атаңыз және себеп-салдарын негіздеңіз.
Суреттер
Экологиялық
мәселе
Себебі Салдары
Дескриптор Білім алушы
экологиялық мәселелерді атайды;
экологиялық мәселелерінің себеп-салдарын анықтайды.
66
Тақырыбы: Табиғатты қорғау
Оқу мақсаты 5.6.3.2 Өз аймағының экологиялық мәселелерін зерттеу
Бағалау критерийлері Білім алушы
Өз аймағының экологиялық мәселелерін анықтайды
Белгілі бір экологиялық мәселенің шешімін
ұсынады
Ойлау дағдыларының
деңгейі
Жоғары денгей дағдылары
Тапсырма
1. Өз аймағыңыздың экологиялық мәселесін шешу жоспарын құрыңыз (топтық жұмыс).
a. Экологиялық мәселені анықтаңыз. (судың ластануы, ауыз су сапасының бұзылуы,
көшелердің ластануы, ауаның автокөліктермен ластануы, қоқыстардың көбейю
т.б.).
b. Анықтаған экологиялық мәселені шешу жоспарын толтырыңыз:
I. Кіріспе бөлімі.
II. Мақсаты мен міндеттерін жазыңыз (Осы мәселені шешу үшін не істейсіз?
Экологиялық мәселенің туындауы неден? Алда қандай міндеттер
қабылдайсыз?)
III. Зерттеу әдістері. (Сіз экологиялық мәселені шешу үшін қандай әдістерді
таңдайсыз? Неліктен? Мысалы: бақылау, пікірлесу, зерттеу, тұрғындармен
сөйлесу т.б.)
c. Меселені шешу кезеңдерін құрастырыңыз:
- Қажетті материалдар мен ресурстарды қарастырыңыз;
- Жұмыс түрлерін анықтаңыз;
- Атқарылатын жұмыстардың қажетті жолдарын көрсетіңіз;
- Қорытынды шығарыңыз (Өз аймағыңыздың экологиялық жағдайын жақсартуға
қосатын үлесіңіз).
Дескриптор Білім алушы
өз аймағының экологиялық мәселесін анықтайды;
белгілі бір экологиялық мәселені шешу жоспарын құрады;
мәселені шешу кезеңдерін құрастырады;
мәселені шешу жолдарын ұсынады.
67
Тақырыбы: Табиғатты қорғау
Оқу мақсаты 5.6.3.3 ҚР Қызыл кітабының маңыздылығын анықтау
Бағалау критерийлері Білім алушы
Қазақстан Республикасы Қызыл кітабының
маңыздылығын сипаттайды
Ойлау дағдыларының
деңгейі
Қолдану
Тапсырма
1. «Қазақстанның қызыл кітабының» үшінші басылымында тіркелген жануарлар түрлері 5
категория бойынша берілген.
a. Кестедегі әр жануарлар түрлерін өз категорияларына қарай сәйкестендіріңіз.
1-категория A) саны жылдан-жылға күрт азайып бара жатқан
2-категория B) сирек кездесетін
3-категория C) қалпына келтірілген түрлер
4-категория D) жойылып бара жатқан
5-категория E) ғылыми тұрғыдан толық зерттелмеген
1_____ 2_____ 3_____ 4_____ 5_____
b. Табиғатты қорғауда Қызыл кітаптың маңыздылығын жазыңыз.
______________________________________________________________________
Дескриптор Б і л ім алушы
Қазақстан Республикасы Қызыл кітабында тіркелген
жануарлар түрлерінің категорияларын анықтайды;
Қызыл кітаптың маңыздылын түсіндіреді.
68
Бөлім: Әлемді өзгертетін жаңалықтар
Тақырыбы: Әлемді өзгерткен жаңалықтар
Оқу мақсаты 5.7.1.1 Әлемді өзгерткен ғылыми жаңалықтарға мысалдар
келтіру
Бағалау критерийлері Білім алушы
Әлемді өзгерткен ғылыми жаңалықтарды атайды
Ойлау дағдыларының
деңгейі
Білу және түсіну
Тапсырма
1. Төмендегі бағыттар бойынша әлемді өзгерткен жаңалықтарға мысалдар келтіріңіз.
«Жер және ғарыш»
«Заттар мен
материалдар»
«Энергия және
қозғалыс»
«Адам және табиғат»
2. Кестенің бос орындарын толтырыңыз.
Жаңалықты ашқан
ғалымдар
Ашқан жаңалығы Саласы
Д.И. Менделеев
Бүкіләлемдік тартылыс
заңы
А. Левенгук
69
Дескриптор Білім алушы
- әлемді өзгерткен жаңалықтарға мысалдар келтіреді;
- бүкіләлемдік тартылыс заңын ашқан ғалымды анықтайды;
- Д. Менделеев және А.Левенгуктың ашқан жаналықтарын жазады;
- жаналықтардың қолданылатын салаларын анықтайды.
Тақырыбы: Болашақтағы жаңалықтар
Оқу мақсаты 5.7.2.1 Болашақ ғылыми зерттеулер үшін идеялар ұсыну
Бағалау критерийлері Білім алушы
Болашақ ғылыми зерттеулерге жаңа идеяның жобасын
ұсынады
Ойлау дағдыларының
деңгейі
Жоғары денгей дағдылары
Тапсырма
1. Берілген суреттер бойынша болашақтағы жаңалықтарды анықтаңыз.
2. Топпен жұмыс. «Нашар көретін досыма менің көмегім» атты постер құрастырыңыз.
3. «Болашақтың энергия көзі» атты эссе жазыңыз.
Дескриптор Білім алушы
болашақ жаңалықтарға мысалдар келтіреді;
«Нашар көретін досыма менің көмегім» атты постер құрастырады;
«Болашақтың энергия көзі» тақырыбында эссе жазады;
энергияны көзі болатын шикізаттарды жазады / энергия табудың
альтернативалық жолдарын ұсынады.